این اقدام در حالی صورت میگیرد که فضای مجازی و محافل صنفی شاهد تحرکاتی از سوی برخی جریانها هستند که با بزرگنمایی معایب طرحهای حمایتی، سعی در دلسرد کردن رانندگان از مزایای حیاتی و اساسی بیمه اجتماعی دارند. هدف از این لایحه، برقراری پوشش بیمهای پایدار و عادلانه برای گروه بزرگی از نیروی کار فعال در اقتصاد نوین کشور است.
چالشهای قانونی فعلی و پیچیدگیهای موجود
وضعیت بیمه رانندگان بر اساس قوانین موجود، دارای ابهامات ساختاری و قانونی است که نیازمند اصلاحات فوری است.
قانون بیمه اجتماعی رانندگان (مصوب ۱۳۷۹)
قانون بیمه اجتماعی رانندگان که پیش از ظهور تاکسیهای اینترنتی تدوین شده بود، نرخ حق بیمه را بر اساس ۲۷ درصد از حداقل دستمزد تعیین میکرد. این قانون در گذشته چارچوب اصلی حمایت از رانندگان حرفهای بود.
ابهام ناشی از قانون برنامه هفتم توسعه
با ورود پلتفرمهای آنلاین، وضعیت جدیدی شکل گرفت. قانون برنامه هفتم توسعه، به رانندگان تاکسی اینترنتی اجازه «بیمه اختیاری» را اعطا نمود. این بند قانونی، در عمل، قانون اصلی مصوب ۱۳۷۹ را تحتالشعاع قرار داده و باعث شده است که رانندگان این پلتفرمها، به جای شمول قوانین اجباری، در وضعیت پیچیده و مبهم بیمه اختیاری قرار گیرند که اغلب فاقد ساختار حمایتی کارفرمایی مناسب است.
این وضعیت دوگانه، نیاز مبرمی به یک سازوکار جدید و متناسب با ماهیت کار پلتفرمی ایجاد کرده است.
اهمیت حیاتی بیمه برای رانندگان پلتفرمها
درآمد بخش بزرگی از رانندگان فعال در پلتفرمهایی مانند اسنپ، تپسی و ماکسیم، کاملاً وابسته به فعالیت روزانه و تعداد مسافرتهایی است که انجام میدهند. اقتصاد خانواده این افراد به شدت شکننده است.
- آسیبپذیری معیشتی: توقف چند روزه کار به دلیل بیماری، تصادف، یا حوادث غیرمترقبه، مستقیماً درآمد روزانه را قطع کرده و بلافاصله اقتصاد خانواده را مختل میسازد.
- هزینههای درمانی: در صورت بروز حوادث شغلی یا بیماریهای مزمن، عدم برخورداری از پوشش بیمهای مناسب، تأمین هزینههای سنگین درمانی را به یک معضل بزرگ و گاه غیرقابل حل تبدیل میکند.
- آینده شغلی و بازنشستگی: بدون مکانیزم بیمهای متمرکز، آینده شغلی این قشر عظیم نیروی کار، شامل دریافت مستمری بازنشستگی و پوشش ازکارافتادگی، در هالهای از ابهام باقی میماند.
مدلهای پیشنهادی در حال بررسی و موانع اجرایی
در راستای حل این معضل، جلسات متعددی میان نمایندگان سازمان تأمین اجتماعی و شرکتهای اینترنتی برگزار شد. هدف اولیه، حرکت به سمت مدلی شبیه به بیمه اجباری بود که ساختار آن به شرح زیر بود:
مدل اولیه (شبیه اجباری):
تقسیم مساوی سهم حق بیمه بین راننده و کارفرما (پلتفرم)، یعنی هر طرف ۱۳.۵ درصد از حقوق مبنای توافق شده را پرداخت کند.
مخالفت کارفرمایان:
برخی از شرکتهای اینترنتی با این مدل به شدت مخالفت کردند. استدلال اصلی آنها این بود که تحمیل سهم کارفرمایی (۱۳.۵ درصد) به صورت مستقیم، منجر به افزایش هزینههای عملیاتی آنها شده و در نهایت این افزایش هزینهها از طریق افزایش کرایهها به مصرفکننده نهایی منتقل خواهد شد و باعث کاهش تقاضا میشود.
راهکار جدید زدا: بیمه پلکانی بر اساس سابقه و مهارت (مدل پیشنهادی)
به منظور مدیریت اختلافات پیشآمده و ایجاد یک سیستم بیمهای منصفانه که هم مزایای درمان، هم ازکارافتادگی و هم بازنشستگی را تضمین کند، محمدحسن زدا طرح اولیهای را پیشنهاد داده است که بر پایه سطوح مهارت و سابقه کار رانندگان بنا شده است. این مدل، فشار مالی را بر اساس میزان تجربه و تعهد راننده به این حوزه، مدیریت میکند و یک مسیر روشن برای ارتقای سطح پوشش بیمهای فراهم میآورد.
این طرح، رانندگان را به سه گروه اصلی تقسیم میکند:
۱. گروه نیمهماهر (سطح پایه)
این گروه شامل رانندگانی است که سابقه فعالیت کمتری دارند و به عنوان تازهوارد یا رانندگان با تجربه محدود فعالیت میکنند.
- سابقه مورد نظر: ۰ تا ۱۰ سال فعالیت مرتبط.
- حقوق مبنای بیمه: ۱۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
- نرخ حق بیمه کل: ۱۲ درصد.
۲. گروه ماهر (سطح میانی)
این گروه شامل رانندگانی است که سابقه عملیاتی قابل توجهی دارند و سطح خدماتدهی بالاتری ارائه میدهند.
- سابقه مورد نظر: ۱۰ تا ۲۰ سال فعالیت مرتبط.
- حقوق مبنای بیمه: ۱۴,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
- نرخ حق بیمه کل: ۱۴ درصد.
۳. گروه استاد (سطح ارشد و پیشکسوت)
این سطح برای رانندگان بسیار باتجربه و پیشکسوت در نظر گرفته شده است که احتمالاً نقش مربیگری یا فعالیت مستمر در بالاترین سطح را دارند.
- سابقه مورد نظر: ۲۰ تا ۳۰ سال فعالیت مرتبط.
- حقوق مبنای بیمه: ۱۸,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
- نرخ حق بیمه کل: ۱۸ درصد.
این مدل دارای مزایای زیر است:
- انعطافپذیری: به جای یک نرخ واحد و ناعادلانه، نرخ بیمه متناسب با درآمد و سابقه راننده تنظیم میشود.
- تشویق به ماندگاری: رانندگان با سابقه بیشتر، با نرخ بالاتری بیمه میشوند که این امر نشاندهنده ارزشگذاری سابقه آنها در سیستم حمایتی است و آنها را به ادامه کار در این حوزه ترغیب میکند.
- تأمین پوشش کامل: علیرغم تفاوت در نرخها، این طرح تضمین میکند که کلیه مزایای اصلی تأمین اجتماعی (درمان، ازکارافتادگی و بازنشستگی) برای همه گروهها فعال باشد.
طرح پیشنهادی زدا که بر مبنای دستهبندی رانندگان به سه گروه مهارتی (نیمهماهر، ماهر و استاد) استوار است، یک مدل «قابل اتکاء» و متعادل برای ساماندهی بیمه رانندگان تاکسی اینترنتی محسوب میشود. این طرح نه تنها نگرانیهای فعلی رانندگان در خصوص آینده شغلی و هزینههای درمانی را برطرف مینماید، بلکه با ایجاد ساختار پلکانی، مسیر مشخصی برای حرکت از وضعیت ناپایدار فعلی به سمت یک بیمه اجتماعی مستحکم را فراهم میآورد و اختلاف نظر میان کارفرمایان و رانندگان را مدیریت میکند. انتظار میرود این لایحه با اصلاحات نهایی، به زودی در مجلس به تصویب برسد و ثبات اقتصادی و اجتماعی این قشر زحمتکش را تضمین کند.
